„Oto sztuka polskiego plakatu” – przeczytaj fragment książki o najbardziej rozpoznawalnej dziedzinie polskiej sztuki
KolekcjeO fenomenie polskiej szkoły plakatu i jego wyjątkowej roli w kulturze traktuje album „Oto sztuka polskiego plakatu”. Jego autorka, Dorota Folga-Januszewska, zebrała w nim aż 1724 prace autorstwa m.in. takich twórców jak: Henryk Tomaszewski, Jan Młodożeniec, Waldemar Świerzy czy Jan Lenica.
Polityczny manifest, dzieło sztuki, przyciągająca wzrok reklama – to tylko niektóre z funkcji, jakie może pełnić plakat. Mijamy je codziennie w drodze do pracy – informują o premierze filmu, przypominają o akcjach społecznych, zachęcają do udziału w planowanym wydarzeniu lub nawiązują do najważniejszych wydarzeń w kulturze. Część z nich osiągnęła status prawdziwych ikon. Szczególnie dotyczy to plakatów reprezentantów polskiej szkoły plakatu, która stała się naszym narodowym „towarem eksportowym”. Nazwiska takie jak: Tomaszewski, Młodożeniec, Świerzy czy Lenica są rozpoznawalne na całym świecie. Wystarczy wspomnieć, że polskie plakaty można dostrzec w takich filmach jak: „Debiutanci” czy „Czego pragną kobiety”. W poznaniu historii rodzimego plakatu, jego roli w kulturze, historii sztuki czy społeczeństwie pomoże publikacja wydawnictwa Bosz.
„Oto sztuka polskiego plakatu” to zbiór blisko 2 tys. prac polskich plakacistów w jednym albumie. Dorota Folga-Januszewska nie tylko wybrała reprodukcje kilkuset artystów, ale, co ważniejsze, opisała je, uwzględniając liczne konteksty historyczne i kulturowe. Próbując wyjaśnić popularność dzieł, autorka zabiera czytelników w podróż w przeszłość. Szukając korzeni polskiej szkoły plakatu, cofa się aż do XVI-wiecznego Krakowa. Folga-Januszewska jest bardzo wyczulona na formy i idee ewoluujące wraz z dekadami, pogłębiając swoje opisy o analizy przemian, jakie zachodzą w sposobie komunikacji słowem i obrazem.
„Oto sztuka polskiego plakatu” wydawnictwa Bosz to jedyny tak bogaty album z reprodukcjami najważniejszych polskich plakatów, a zarazem pasjonująca opowieść o przemianach, jakie zaszły w tej dziedzinie. Dodatkowo, poza walorami poznawczymi, album stanowi również znakomitą propozycję artystyczną. Projekt graficzny opracował znany i ceniony plakacista prof. Lech Majewski.
Dla pasjonatów sztuki publikujemy krótki fragment książki Doroty Folgi-Januszewskiej „Oto sztuka polskiego plakatu”
Polska szkoła plakatu
„Myślenie jest niebezpieczne dziękuję Henryku” [1]
Pojęcie „polskiej szkoły plakatu” pojawia się w literaturze w latach sześćdziesiątych XX wieku, ale odnosi się do fenomenu okresu od końca lat czterdziestych do końca lat sześćdziesiątych. Trudno dzisiaj nie ponawiać pytania oto, na czym ten fenomen polegał i jaka była przyczyna tak wielkiej popularności tego pojęcia na świecie.
[…]
Zatem plakat to lustro rzeczywistości – obraz rządzący się swoimi prawa mi, wśród których do szczególnie istotnych należą: szybkie działa nie, odwołanie się do wyobraźni (czyli do obrazów już gdzieś istniejących w pamięci obserwatora i pod wpływem plakatu szybko porządkujących się w nowy przekaz) i uzupełnienie tego wyobrażenia jednoznacznym zapisem – graficzną formą języka umownego. Atomy tego umownego języka, czyli litery, mogą mieć przy tym zarówno funkcję znaczącego, jak i znaczone go, czyli być podwójnym widzeniem: literą-głoską lub dodatkowo literą-obrazem znaczącym. Z każdym z tych trzech elementów budujących plakat dokonywać można wielu d świadczeń, można postawić na błysk informacji, można przeciążyć obraz złożoną metaforą, można wyeksponować lub ukryć wizualną formę tekstu.
W dziejach plakatu przed połową XX wieku można wyróżnić okresy różnie rozkładanych akcentów. Początkowo, w wieku XVI i XVII, dominował drukowany (składany czcionką) tekst, z czasem połączony z jednoznacznym lub niejednoznacznym obrazem, znakiem lub symbolem. W XVIII i XIX wieku dominować zaczęła forma wizualna, aby na przełomie XIX i XX wieku stanowić niekiedy jedyne wypełnienie plakatu. Od początku XX wieku plakat inkorporował formy abstrakcyjne (geometryczne, ekspresyjne, plamy barwne), łączył je ze zdjętymi z rzeczywistości fragmentami (fotografia), zestawiał z typografią „znaczącą”. Wielość metod tworzenia plakatu musiała być porządkowana, stąd studia projektowania i psychologia reklamy. Wydaje się, że fenomen polskiej szkoły plakatu polegał między innymi na tym, że twórcy świadomi tych wszystkich etapów rozwoju plakatu, ale wykształceni jako „artyści”, niepokorni wobec zasad projektowania, dołożyli do obrazu tę tak ważną dla Polski nutę – siłę poezji.
Może też nie jest przypadkiem, że polska kultura rozpoznawana bywa na świecie poprzez literaturę [2] oraz właśnie plakat. Plakat poetycki, bo jakże inaczej nazwać obrazy Eryka Lipińskiego, Henryka Tomaszewskiego, Wojciecha Fangora czy Tadeusza Trepkowskiego. Plakat, w którym także dźwięczy muzyka, który jest oknem otwartym w stronę wyobraźni i wieloznaczności, plakat, który wychodzi z malarstwa i wielokrotnie do niego wraca. Po 1948 roku taki właśnie plakat stał się polskim wkładem w sztukę nowoczesną.
[…] Najważniejsze jest jednak, że przekształcenie wyobrażenia o tym, jak plakat może wyglądać i oddziaływać, przyniosło wiele wspaniałych rezultatów, zaś sposób kształcenia zaoferowany w warszawskiej akademii przez Tomaszewskiego i Mroszczaka zaowocował trwającą ponad sześćdziesiąt lat artystyczną i intelektualną tradycją. Kiedy na scenie znajdowało się już kolejne pokolenie grafików: Julian Pałka, Wojciech Zamecznik, Walerian Borow czyk, Wiktor Górka, Jan Lenica, Waldemar Świerzy, Jan Młodożeniec, Roman Cieślewicz, Franciszek Starowieyski, Maciej Urbaniec, Hubert Hilscher, Leszek Hołdanowicz, Bronisław Zelek – można było mówić o ugruntowaniu się polskiej szkoły plakatu, charakteryzującej się wielością postaw, indywidualności, wyobraźni rozpoznawalnej dzięki specyficznej poetyce, wieloznaczności, inteligencji formy i poczuciu humoru.
FRAGMENT KSIĄŻKI Doroty Folgi-Januszewskiej „Oto sztuka polskiego plakatu” WYDAWNICTWA BOSZ, bosz.com.pl
ZDJĘCIA: MATERIAŁY PRASOWE
[1] Tak brzmi tytuł rysunku, który Thierry Sarfis zadedykował Henrykowi Tomaszewskiemu na 90. urodziny. Por. Heniu Tomaszewski od nas, projekt publikacji: Marjatta Itkonen, Piotr Młodożeniec, Mieczysław Wasilewski, Finland 2004.
[2] Nagrody Nobla przyznane czworgu polskim pisarzom i poetom: Henrykowi Sienkiewiczowi, Władysławowi Reymontowi, Czesławowi Miłoszowi, Wisławie Szymborskiej, a także dwóm pochodzącym z polsko-żydowskich rodzin – Henriemu Bergsonowi i Isaacowi Basevisowi Singerowi – nie są przypadkiem.
